1. Anasayfa
  2. Kripto TALKS

Blok zinciri ekonomiyi nasıl kökten dönüştürecek?

Blok zinciri ekonomiyi nasıl kökten dönüştürecek?
Blok zinciri ekonomiyi nasıl kökten dönüştürecek?
0

Kalan Süre

Halving Yaklaşıyor

Ekonomistler yüzyıllardır insan davranışlarını inceliyorlar: nasıl karar aldığımızı, bireysel olarak ve gruplar içerisinde nasıl davrandığımızı, değer değişimini nasıl yaptığımızı. Hukuk sistemleri, şirketler, piyasalar gibi aramızdaki alışverişi düzenleyen kurumları incelediler. Ama artık değer değişim şeklimizi toptan değiştirecek yeni, teknolojik bir kurum var. Adı da blok zinciri.

Bu çok cesur bir ifade, ama bu konuşmadan hiçbir şey hatırlamasanız bile, şunu aklınızda tutmanızı istiyorum. Blok zinciri teknolojisi görece yeni ve gayet insani bir hikayenin de devamı. Hikaye şöyle: Biz insanlar, bir diğer kişiye dair belirsizliği azaltmak için yollar buluruz. Böylece değer değişimi yapabiliriz.

Şimdi, ekonomide, alış verişi mümkün kılabilmek için, karşılıklı olarak belirsizliği azaltan bir araç olarak kurumlar fikrini inceleyen ilk kişilerden biri Nobel ödüllü ekonomist Douglass North idi. 2015 yılının sonunda hayatını kaybetti, ancak “yeni kurumsal ekonomi” fikrinin öncülüğünü yaptı. Kurumlar derken kastettiği şey sadece resmi kurallardı; bir anayasa gibi ve rüşvet gibi resmi olmayan kısıtlar. Bu kurumlar, ekonomi çarkının dönebilmesini sağlayan yağlardır ve insalık tarihi boyunca böyle olduğunu görüyoruz.

Avcı-toplayıcı ekonomilerden itibaren düşünürsek, sadece köy yaşamı içerisinde ticaret yapıyorduk. Bazı resmi olmayan kısıtlamalar vardı ancak tüm ticareti şiddetle veya sosyal baskılarla dayatıyorduk. Toplum yapısı daha karmaşık hale geldikçe ve ticaret yolları birbirinden gittikçe uzaklaşınca, daha resmi kurumlar oluşturduk, para birimi için bankalar gibi kurumlar, devletler, şirketler. Bu kurumlar, belirsizlik ve karmaşa artarken ticareti düzenlememizde yardımcı oldu ve bireysel kontrolümüz azaldı. Sonunda internet ile bu kurumları çevrimiçi dünyaya taşıdık. Amazon, eBay, Alibaba gibi pazar yerleri yarattık, insanın ekonomik aktivitesini kolaylaştırmak için aracı olarak çalışan daha hızlı kurumlar.

Douglass North’un görmüş olduğu gibi, kurumlar belirsizliği azaltmak için oluşturulmuş araçlardır, böylelikle toplumda bağlantıları kurup her türlü değer değişimi yapabiliyoruz. Ve inanıyorum ki, şimdi daha ileri ve radikal bir evrime giriyoruz. Etkileşim ve ticaret tarzımızın evrimi. Çünkü ilk defa, belirsizliği azaltabiliyoruz. Bankalar, şirketler, devletler gibi sadece politik ve ekonomik kurumlarla değil, bunu tek başına teknoloji ile yapabiliyoruz.

Peki blok zinciri nedir? Blok zinciri teknolojisi, varlıkların ve yapılan işlemlerin eşler arası bir ağda kaydını tutan, merkezi olmayan bir veritabanı. Temel olarak herkese açık bir şekilde, kimin neye sahip olduğunu ve kimin ne işlem yaptığını tutan bir kayıt defteri. İşlemler kriptografi ile güven altına alınmış ve zamanla, işlem geçmişi veri blokları ile kilitleniyor, bunlar da kriptografi ile birbirine bağlanarak güven altına alınıyor. Bu da ağ boyunca tüm işlemlerde değişmez ve yeniden işlenemez kayıtlar yaratıyor. Bu kayıtlar, ağı kullanan her bilgisayarda kopyalanıyor.

Bu bir uygulama değil. Bir şirket değil. Tanım olarak Wikipedia gibi bir şey olduğunu düşünüyorum. Wikipedia’da her şeyi görebiliyoruz. Sürekli değişen ve yenilenen birçok parçadan oluşan bir görüntü. Wikipedia’da da zaman içerisindeki değişiklikleri görüntüleyebiliyoruz ve kendi wiki sayfalarımızı oluşturabiliyoruz çünkü özünde, bunlar sadece bir veri altyapısı. Wikipedia bir konu hakkında kelimeler, resimler ve zamanla meydana gelen değişiklikleri depolayan açık bir platform. Blok zincirini, birçok malvarlığı depolayan açık bir altyapı olarak düşünebilirsiniz. Muhafaza hizmeti geçmişini, mülkiyet ve konum geçmişini depolar; dijital para birimi Bitcoin gibi mal varlıklarını, ve fikir mülkiyeti gibi diğer dijital mal varlıkları. Bu, bir sertifika, bir sözleşme, gerçek bir nesne, hatta kişiyi tanımlayan bilgiler olabilir. Tabii ki blok zincirinin başka teknik detayları var ama çekirdeğinde, işleyişi bu şekilde. İşlemleri bir ağda depolayan ve kopya eden bu kamu kaydı oldukça güvenli ve kurcalaması zordur.

Bu da beni blok zincirinin belirsizlikleri nasıl azalttığı ve ekonomik sistemimizi radikal bir şekilde dönüştürme vaadi bahsine getiriyor. Belirsizlik, ekonomide büyük bir terim sayılır, ama ben bunun neredeyse tüm günlük işlemlerimizde karşılaştığımız blok zincirinin rol oynayabileceği üç çeşidinden bahsetmek istiyorum. Ne ile muhtap olduğumuzu bilmeme, işlemin nasıl olduğunu görmeme ve bir sorun olduğunda muhatap bulamama gibi belirsizliklerle karşılaşıyoruz.

Ne ile muhatap olduğunu bilememe örneğini ele alalım. Mesela, eBay üzerinden kullanılmış bir akıllı telefon almak istiyorum. Yapacağım ilk şey kimden aldığıma bakmak. İtibarlı bir kullanıcı mı? Yorumları ve puanları iyi mi yoksa hiçbir profili yok mu? Yorumlar, puanlar, onaylar: bunlar bugün kimliğimiz hakkında toparladığımız ve kiminle muhatap olduğumuz belirsizliğini azaltmak için kullandığımız kanıtlar. Ama problem bunların çok parçalı olması. Kaç tane profiliniz olduğunu düşünün. Blok zincirleri bize herhangi bir kaynaktan, herhangi bir birey hakkında kanıt depolanabilen açık, global bir platform yaratmayı sağlar. Bu da bize, kullanıcı kontrolünde, taşınabilir bir kimlik yaratmaya olanak sağlar. Bu, şu anlama geliyor. ticaret veya etkileşimin kolay olmasına yardımcı olacak kendiniz hakkında farklı nitelikleri seçerek açığa çıkarabilirsiniz. Örneğin; vatandaşlık kimliğinizi veya 21 yaşın üzerinde olduğunuzu, bu detayların bulunduğunu ve imzalı olduğunu kripto belgeyi göstererek ispatlayabileceksiniz. Bu tür bir taşınabilir kimliğe sahip olmak fiziksel ve dijital dünyada yeni bir şekilde her türlü insani ticareti yapabileceğimiz anlamına gelir.

Blok zincirlerinin kiminle muhatap olduğumuz belirsizliğini azaltabileceğini anlatmıştım. Sıkça yüzleştiğimiz ikinci belirsizlik etkileşimlerimizde şeffaflığın olmaması. Diyelim ki posta ile bana akıllı telefon göndereceksiniz. Bir derece şeffaflık istiyorum. Satın aldığım ürünün postayla gelenle aynı olmasını ve bana bir kayıt altında ulaşmasını istiyorum. Bu, sadece telefon gibi elektronik cihazlar için değil, ilaç, lüks eşya, kurcalanmasını istemediğimiz her tür veri veya ürün için de doğru bir şey.

Birçok şirketteki problem, – özellikle akıllı telefon gibi karmaşık bir şey üretenler – yatay tedarik zinciri içerisinde farklı satıcıları yönetiyor olmalarıdır. Bir ürün yapma işine giren bu insanlar, aynı veritabanına sahip değiller. Aynı altyapıyı kullanmıyorlar ve bu yüzden, bir ürünün zamanla evrimini şeffaf bir şekilde görmekte zorlanıyorlar.

Blok zincirini kullanarak, birbirine güvenmeyen işletmeler arasında paylaşımlı bir gerçeklik yaratabiliriz. Demek istediğim şey, ağdaki tüm bu düğümlerin birbirini tanıması veya birbirine güvenmesi gerekmiyor, çünkü her biri kendi zincirlerini izleme ve doğrulama kabiliyetine sahip. Wikipedia’yı tekrar düşünelim. Paylaşımlı bir veritabanı ve aynı anda çoklu okuyucusu ve yazarı olmasına rağmen tek bir doğrusu var. Blok zinciri kullanarak bunu yaratabiliriz. Bu merkezi otoriteyi gerçekte yaratmadan tekelin verimliliğine sahip olan, merkezi olmayan bir veritabanı yaratabiliriz. Yani tüm bu satıcılar, her türlü şirket birbirine güvenmeden aynı veritabanını kullanarak etkileşimde bulunabilirler. Bunun tüketiciye bakan tarafı, daha fazla şeffaf olabilmemizdir. Gerçek bir obje dolaşımdayken, dijital sertifikasını veya blok zincirinde hareket halindeyken takibini yapabiliriz. Bu, görünürlüğümüz açısından yepyeni bir dünya.

Blok zincirlerinin kimliğimiz hakkındaki belirsizlikleri azaltabileceğinden ve uzun mesafeli ve karmaşık alışverişlerde şeffaflık algımızı nasıl değiştirdiğinden bahsettim. Sık karşılaştığımız belirsizliklerden sonuncusu en ucu açık olanlardan ve inkar edilenlerden biridir. Peki bana akıllı telefonu göndermezseniz ne olur? Paramı geri alabilir miyim? Blok zinciri kod yazmamıza, biryler arasında sözleşme yapmak ve bu sözleşmelerin üçüncü bir zorlayıcı taraf olmadan geçerliliğini garanti ediyor. Akıllı telefon örneğine bakarsak, emaneti düşünebilirsiniz. Bu telefonu finanse ediyorsunuz ama tüm şartların karşılandığını doğrulayana kadar ödeneği salmanız gerekmiyor. Telefon elinizde olacak.

Bence blok zincirinin belirsizliklerimizi azaltan en heyecan verici yönlerinden biri de bu. çünkü bu, bir dereceye kadar kurumları ve yaptırımlarını bozabileceğimiz anlamına geliyor. Bu demektir ki, birçok insani ekonomik aktivite teminata bağlanabilir ve otomatikleştirilebilir ve bilginin gerçek dünyadan blok zincirine hareket ettiği alanlarda insan müdahalesini etkisiz kılabiliriz.

Bu teknolojinin kullanılması hakkında Douglass North’u yere serecek olan şey bu sistemin çalışmasını sağlayan, blok zincirini güvenli ve onaylı yapan şey olan karşılıklı güvensizliğimizdir. Tüm belirsizliklerimizin bizi yavaşlatıp bankalar, hükümetlerimiz, şirketlerimiz gibi kurumlara ihtiyaç duymaktansa, tüm bu kolektif belirsizlikleri dizginleyebilir ve bunu işbirliği yapmak ve daha hızlı ve daha açık değişim için kullanabiliriz.

Blok zincirinin her şeyin çözümüymüş gibi bir izlenim bırakmasını istemiyorum. Lakin medya, bunun dünya yoksulluğunu bitireceğini söylüyor. Ayrıca sahte ilaç problemini çözüp yağmur ormanlarını kurtaracağını da. İşin aslı, bu teknoloji emekleme evresinde. Bizler birçok deneme yaparak ekonomimiz için tüm kullanım durumlarını tam olarak anlamadan önce muhtemelen başarısız olacağız. Fakat bunun üzerinde çalışan finansal kurumlardan teknoloji şirketlerine, startuplara, üniversitelere kadar bir sürü insan var. Nedenlerinden biri sadece bir ekonomik evrim olmamasıdır. Bu ayrıca bilgisayar bilimi için de bir yeniliktir.

Blok zinciri tamamen yeni bir yolla teknolojik olarak insan, döviz, her tür dijital ve fiziksel mal varlığı değiş tokuşunu ve hatta kendi kişisel niteliklerimizi bile kayıt altına alma imkânı veriyor. Yani bir bakıma, toplumumuzda eskiden kullandığımız geleneksel kurumların birçok faydasına sahip olan teknolojik bir kurum haline geliyorlar, ama bunu daha merkezi olmayan bir şekilde yapıyor. Bunu, birçok belirsizliğimizi kesinleştirerek yapıyor.

Bence kendimizi hazırlamaya başlamamız gerekiyor çünkü dağıtılmış, özerk kurumların önemli rollerinin olduğu bir dünyayla yüzleşmek üzereyiz.

Sağlanan bilgiler ticaret tavsiyesi değildir. Kripto RADAR, bu sayfada verilen bilgilere dayanarak yapılan yatırımlardan sorumlu değildir. Herhangi bir yatırım kararı vermeden önce, bağımsız bir araştırma ve nitelikli bir profesyonele danışmanızı ehemmiyetle tavsiye ederiz.

    Kripto TALKS. Kripto Para Sohbetleri

    Yazarın Profili

    E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir